Eisteddfod Ceredigion 2022: pwy yw’r cyn-enillwyr lleol?

‘Y Daniel’

Cystadleuaeth gymharol ddiweddar yw Gwobr Goffa Daniel Owen sydd erbyn hyn wedi cael ei hanwylo gyda’r enw ‘Y Daniel’. Dyfernir hon bob blwyddyn, ers 1978, am ‘nofel gyda llinyn storȉol cryf’. Ynghyd â swm sylweddol o arian mae’r enillydd hefyd yn derbyn Medal Goffa. Yn ôl y gellir gweld mae saith o’r enillwyr gyda chysylltiad cryf gyda’r sir os nad yn byw yng Ngheredigion bellach.

Cofir i Lleucu Roberts ennill Y Daniel yn AmGen gan wneud y dwbwl gyda’r Fedal Ryddiaith ychydig ddiwrnodau yn ddiweddarach. Efallai na fydd pawb yn cofio iddi gyflawni yr un gamp yn Eisteddfod Sir Gaerfyrddin yn 2014.

Gwelir fod Robat Gruffudd wedi ennill y Fedal ddwywaith yn 1986 ac yn 2012. Enillodd Fflur Dafydd y Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Abertawe a’r Cylch yn 2006 gan ddilyn gyda Gwobr Goffa Daniel Owen yn Eisteddfod Meirion a’r Cyffiniau yn 2009.

 Y rhestr gyflawn

1986 – Abergwaun – Robat Gruffudd

2008 – Caerdydd – Ifan Morgan Jones

2009 – Meirion a’r Cyffiniau – Fflur Dafydd

2011 – Wrecsam a’r Fro – Daniel Davies

2012 – Bro Morgannwg – Robat Gruffudd

2014 – Sir Gaerfyrddin – Lleucu Roberts

2021 – AmGen – Lleucu Roberts

Dylan Iorwerth yn ennill

• y goron yn Llanelli 2000
• y Fedal Ryddiaith yn Eryri a’r Cyffiniau yn 2005
• y gadair ym Mro Morgannwg 2012

Elin Williams yn ennill Gwobr Goffa Llwyd o’r Bryn yn y Bala 2009.

Heiddwen Tomos yn ennill y Fedal Ddrama yn Sir Fôn 2017.

Golygydd Golwg

Yn draddodiadol fe fyddai llenorion naill ai yn ysgrifennu rhyddiaith neu farddoniaeth a phrin fyddai’r enghreifftiau o ymaflyd â’r ddau, er nad oes unrhyw resymeg i hynny.

Nifer fechan sydd wedi bod yn llwyddiannus yn y prif gystadlaethau rhyddiaith a barddoniaeth yn yr Eisteddfod Genedlaethol, ond un o’r rhain yw’r newyddiadurwr o Lanwnnen a chyn-olygydd Golwg, Dylan Iorwerth. Pryddest er cof am ffrind iddo a enillodd iddo Goron Eisteddfod Llanelli a’r Cylch ar droad y ganrif. Y testun yn y flwyddyn 2000 oedd ‘Tywod’.

Yn Eisteddfod Eryri a’r Cyffiniau (2005) a gynhaliwyd yn y Faenol, cododd i hawlio’r Fedal Lenyddiaeth am ei gyfrol ‘Darnau’. Roedd 20 wedi cystadlu am y fedal y flwyddyn honno.

Yn Eisteddfod Bro Morgannwg, yn Llandŵ yn 2012 testun y Gadair oedd ‘Llanw’. Ac yno cyflawnodd ei goron driphlyg gyda’i awdl er cof am ei dad.

Mwy o enillwyr cadeiriau o Geredigion…

1948 – Penybont-ar-Ogwr – Dewi Emrys, ger Cei Newydd

1946 – Aberpennar – Geraint Bowen, ger Cei Newydd

1944 – Llandybie – D Lloyd Jenkins, Tregaron

1943 – Bangor – Dewi Emrys, ger Cei Newydd

1936 – Abergwaun – Simon B Jones, Cilie

1931 – Bangor – Gwenallt, Aberystwyth

1930 – Llanelli – Dewi Emrys, ger Cei Newydd

1929 – Lerpwl – Dewi Emrys, ger Cei Newydd

1926 – Abertawe – Gwenallt, Aberystwyth

1925 – Pwllheli – Dewi Morgan, Llandre

1923 – Yr Wyddgrug – Cledlyn Davies, Cwrtnewydd

1919 – Corwen, Cledlyn Davies, Cwrtnewydd

1915 – Bangor – T H Parry-Williams, Aberystwyth

1913 – Y Fenni – T J Thomas (Sarnicol), Bwlchygroes

1912 – Wrecsam – T H Parry-Williams, Aberystwyth

1909 – Llundain – T Gwynn Jones, Aberystwyth

1908 – Llangollen – J J Williams, Llandre

1906 – Caernarfon – J J Williams, Llandre

1902 – Bangor – T Gwynn Jones, Aberystwyth

MEDALAU LU I GEREDIGION! 

Y Fedal Ryddiaith

1946 Dafydd Jenkins, Y Nofel

1951 Islwyn Ffowc Elis, Cyn Oeri’r Gwaed

1974 Dafydd Ifans, Eira Gwyn yn Salmon

1976 Marged Pritchard, Nid Mudan mo’r mor

1977 R Gerallt Jones, Triptych

1979 R Gerallt Jones, Cafflogion

1985 Meg Elis, Cyn daw’r gaeaf

1993 Mihangel Morgan, Dirgel Ddyn

2005 Dylan Iorwerth, Darnau

2008 Mererid Hopwood, O Ran

2014 Lleucu Roberts, Saith Oes Efa

2016 Eurig Salisbury, Cai

2019 Rhiannon Ifans, Ingrid

2021 Lleucu Roberts, Y Stori Orau

TLWS Y DDRAMA

1969 John R Evans, Y Briodas Aur

1981 John R Evans, Brawd am Byth

2015 Wyn Mason, Rhith Gân

2017 Heiddwen Tomos, Milwr yn y Meddwl

AR EU PEN FO’R GORON!

1924 Pontypwl: Prosser Rhys, Atgof

1926 Abertawe: Dewi Emrys, Rhigymau’r Ffordd Fawr

1933 Wrecsam: Simon B Jones, Rownd yr Horn

1936 Abergwaun: David Jones, Blaenplwyf, Yr Anialwch

1937 Machynlleth: J M Edwards, Y Pentref

1941 Hen Golwyn: J M Edwards, Peiriannau

1944 Llandybie: J M Edwards, Yr Aradr

1955 Pwllheli: W J Gruffydd (Elerydd), Ffenestri

1960 Caerdydd: W J Gruffydd (Elerydd), Unigedd

1961 Rhos: L Haydn Lewis, Ffoadur

1966 Aberafan: Dafydd Jones, Ffair-rhos, Y Clawdd

1967 Y Bala: Eluned Phillips, Corlannau

1968 Y Barri: L Haydn Lewis, Meini

1977 Wrecsam: Donald Evans, Hil

1980 Dyffryn Lliw: Donald Evans, Lleisiau

1983 Ynys Môn: Eluned Phillips, Clymau

1984 Llanbed: John Roderick Rees, Llygaid

1985 Y Rhyl: John Roderick Rees, Glannau

1992 Aberystwyth: Cyril Jones, Cyfrannu

1996 Bro Dinefwr: Dafydd John Pritchard, Olwynion

1998 Bro Ogwr: Emyr Lewis, Rhyddid

2000 Llanelli: Dylan Iorwerth, Tywod

2003 Maldwyn: Mererid Hopwood, Gwreiddiau

2004 Casnewydd: Jason Walford Davies, Egni

2008 Caerydydd: Hywel M. Griffiths, Stryd Pleser

2009 Y Bala: Ceri Wyn Jones, Yn y Gwaed

Prifardd y dwbwl dwbwl

Ar raglen Dei Tomos nos Sul 27 Mawrth cafwyd sgwrs ddiddorol rhwng Dei Tomos a’r Prifardd Donald Evans, Talgarreg, unig Brifardd Dwbwl Dwbwl Ceredigion a dim ond un o dri, gyda’r Prifeirdd T H Parry-Williams ac Alan Llwyd, sydd wedi cyflawni’r gamp.

Enillodd ei Gadair a’i Goron gyntaf yn Eisteddfod Wrecsam a’r Cylch yn 1977. Y testun y flwyddyn hono oedd ‘Hil’ gyda ‘Llygredd’ yn destun y Gadair. O wrando ar ei sgwrs nos Sul sylweddolwyd y byddai’r ddau destun yma yn apelio’n fawr.

Ail-adroddodd y gamp yn Nyffryn Lliw yn 1980 pan enillodd y Goron ar y dydd Mawrth am ei Ddilyniant o Gerddi a’r Gadair ar y dydd Iau am gerdd ar y testun ‘Y Ffwrnais’. Roedd yn ymhyfrydu yn y ffaith fod y tri beirniad yn gytun ar bob achlysur.

Yn ystod y cyfnod clo mae wedi cyhoeddi tri llyfr gan gynnwys hunangofiant dan y teitl ‘Trydan’ a dwy gyfrol o farddoniaeth sef ‘Telynegu’r Canu Caeth’ a ‘Sonede Llafar’.